In de glorietijd gaven de schappen jaarlijks 40 tot 50 miljoen euro uit aan onderzoek door de Universiteit Wageningen ziet in de land- en tuinbouwsector: toen de bedrijven eenmaal groot genoeg werden, hoefden de schappen voor hen niet meer.’ Wanneer waren de eerste product- en bedrijfschappen officieel een feit? ‘De eerste versie van de Wet op de bedrijfsorganisatie kwam in 1939 al tot stand, maar door de Tweede Wereldoorlog heeft de zaak vertraging opgelopen. Uiteindelijk passeerde de wet in 1949 de Tweede en Eerste Kamer: naast bedrijfschappen kwamen er productschappen, die verordenende bevoegdheden kregen op zowel economisch als sociaal terrein. Sectoren mochten zelf weten of ze een schap in het leven riepen. In 1954 werd het eerste schap opgericht, het Landbouwschap (zie kader). Aan het einde van de jaren vijftig waren er bijna vijftig bedrijfslichamen opgericht, voornamelijk in de landen tuinbouw en detailhandel: sectoren met kleine bedrijven, die de behoefte hadden om gezamenlijk op te trekken.’ Wat waren de voornaamste taken van de schappen? ‘De schappen zijn groot geworden door het medebewind. Ze voerden overheidstaken uit. Veel medebewindtaken betroffen het uitvoeren van Europese regelgeving, zoals import- en exportregelingen en melkquotering. De ministeries van Economische Zaken en Landbouw stuurden bijna alle medebewindtaken in de agrarische sector één op één door naar de product- en bedrijfschappen. Later kwamen er ook taken bij op het gebied van kwaliteitsbevordering, innovatie, belangenbehartiging, voorlichting en collectieve promotie.’ Wat hebben de schappen bereikt? ‘Voor de agrarische sector hebben de schappen een enorme emancipatorische werking gehad. In de glorietijd gaven zij gezamenlijk jaarlijks 40 tot 50 miljoen euro uit aan onderzoek door de Universiteit Wageningen, bijvoorbeeld naar voedselveiligheid, logistiek, distributie, zaad- en plantenlijsten… Ook bekostigden de schappen geheel of ten dele allerlei taken die werden uitgevoerd door keuringsdiensten als de Naktuinbouw, de Naklandbouw, 6 SEPTEMBER 2015 het Centraal Orgaan Kwaliteitszorg Zuivel en de Bloembollenkeuringsdienst. De aanzet voor nieuwe certificeringsystemen, kwaliteitssystemen, keuring en toezicht werd ook vaak gesteund door de schappen. Dit alles heeft de technologie, de vooruitgang en de gemiddelde bedrijfsgrootte natuurlijk enorm bevorderd.’ Hoe zou de agrarische sector eruit hebben gezien zonder de schappen? ‘Dan zou Nederland nooit dezelfde sterke exportpositie hebben opgebouwd. In de decennia na de Tweede Wereldoorlog heeft de land- en tuinbouw een geweldige bijdrage geleverd aan de Nederlandse handelsbalans. En dat is nog steeds zo. Dat komt doordat de technologie in de sector op een hoger niveau staat dan elders ter wereld. Er is bijvoorbeeld weleens geprobeerd om ook buiten Nederland aan pootaardappelteelt te doen, maar de mooie Nederlandse pootaardappels bleken in Polen en Rusland niet levensvatbaar. Want daar ontbrak het Nederlandse stelsel van kwaliteitszorg, controle en onderzoek. Het opleidingsniveau in de sector is ook een stuk hoger: er bestaat geen tweedeling in de Nederlandse samenleving tussen boeren en tuinders aan de ene kant en burgers aan de andere kant. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld landen als Polen en Portugal, waar de helft van de boeren anAlfabeet is.’ Waren de schappen een typisch Nederlands fenomeen? ‘Helemaal niet. De PBO als derde besturingsgedachte, past in een bredere internationale ontwikkeling in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw, vooral in rooms-katholieke landen. Daar spreekt men over corporatisme. Portugal kende bijvoorbeeld al voor de Tweede Wereldoorlog een systeem waarin werkgevers en werknemers zelfstandig wetgeving mochten maken en heffingen mochten opleggen aan alle bedrijven in een sector. Een grote inspiratiebron voor de Nederlandse politiek was destijds het proefschrift van PvdA-Kamerlid Brongersma over het Portugese corporatisme, dat in 1940 verscheen.’ Wat blijft u het meest bij als u terugkijkt op uw tijd bij de schappen? ‘Het wijdverbreide misverstand dat de product- en bedrijfschappen private lichamen waren. Maar zij Pagina 5
Pagina 7Heeft u een onderzoeksrapport, z-mags of e-drukwerk? Gebruik Online Touch: tijdschrift van pdf naar digitaal converteren.
SERmagazine PBO-Special Lees publicatie 10Home